Hôm nay chú sẽ lược dịch và giải thích cho các cháu “Tiền là gì? Tài chính cá nhân dành cho thiếu niên”
- Tiền là gì?
- Những đặc tính quan trọng của Tiền.
- Điều gì làm cho tất cả mọi người chấp nhận sử dụng tiền như là một phương tiện thanh toán chung?
Để hiểu tiền là gì, chúng ta phải quay về với thời xa xưa của loài người, để tìm nguồn gốc của tiền. Lúc đó, người ta chưa có tiền mà người ta có cái hệ thống gọi là “Hệ thống trao đổi”, tiếng Anh gọi là “Barter system”.
Chú kể cho các cháu nghe “Chuyện về chú Năm và cô Sáu”. Chú Năm là người tiều phu đốn củi trong rừng và cô Sáu là người nuôi gà để lấy trứng. Theo thời gian, chú Năm sẽ đốn nhiều củi hơn số củi mà chú Năm cần dùng, còn cô Sáu lúc này cũng sẽ có nhiều trứng hơn số lượng mà cô Sáu cần.
Theo thuật ngữ về kinh tế, thì ta gọi là chú Năm đã “Thặng dư” về củi, cô Sáu đã “Thặng dư” về trứng, dân gian chúng ta gọi là dư dả. Chú Năm dư củi nhưng cần trứng để ăn, còn cô Sáu thì dư trứng nhưng cần củi để nấu nướng thức ăn. Như vậy nó sẽ phát sinh ra như cầu “Trao đổi hàng hóa” giữa chú Năm và cô Sáu, và hai người trao đổi hàng hóa với nhau. Theo thời gian, thì sẽ tạo ra một “Tỷ lệ trao đổi”.
Ở đây giả sử rằng tỷ lệ trao đổi này là 1 trứng bằng 1 khúc củi, tức là 1 trứng trao đổi được 1 khúc củi, và dĩ nhiên cái tỷ lệ trao đổi này sẽ không hẳn là luôn bền vững mà nó có thể thay đổi.
Ví dụ như, cô Sáu bị gà chết nhiều, lượng trứng của cô Sáu trở nên giảm, khan hiếm. Thì cô Sáu không còn nhiều trứng nữa, lúc đấy cô Sáu sẽ yêu cầu với chú Năm là 1 trứng của cô Sáu đổi được 2 khúc củi của chú Năm. Ngược lại, nếu như củi trong rừng bị cháy hay vì lí do nào đó mà chú Năm không có nhiều củi nữa, thì chú Năm sẽ yêu cầu 1 khúc củi đổi 2 quả trứng.”
Hệ thống trao đổi” hay “Barter system” này có vẻ rất là hợp lý, cả chú Năm và cô Sáu đều vui vẻ. Nhưng để cái việc trao đổi này được xảy ra, được thực hiện, thì 2 nhu cầu phải cùng xảy ra 1 lúc. Nghĩa là việc mà chú Năm dư củi nhưng cần trứng, nó phải xảy ra đúng vào thời gian cô Sáu dư trứng nhưng cần củi.
Phải đúng vào thời gian như vậy, thì hai người mới có thể trao đổi với nhau được. Nếu khác thời gian, thì khi mà chú Năm cần trứng nhưng cô Sáu không cần củi, thì cô Sáu đâu cần phải trao đổi làm gì. Như vậy, cái việc mà cần xảy ra đúng thời gian như vậy nó làm cho sự trao đổi này bị hạn chế, khó khăn. Và khó khăn này càng tăng lên, càng phức tạp khi chúng ta có thêm nhiều người, thêm nhiều hàng hóa vào trong xã hội.
Ví dụ chúng ta có thêm chú Bảy trồng táo rất ngon, rất thơm. Và cô Sáu rất thích táo, cô Sáu mới đem trứng lại để đổi táo nhưng chú Bảy nói chú Bảy không cần trứng, chú Bảy chỉ cần củi. Như vậy, cô Sáu phải lấy trứng của mình đem đi đổi củi của chú Năm và lấy củi đó đem đi đổi táo của chú Bảy.
Có thể thấy rằng: “Càng có nhiều người tham gia, càng có nhiều hàng hóa thì hệ thống càng trở nên phức tạp”
Chính vì sự phức tạp đó mà người ta mới cảm thấy cần một thứ hàng hóa trung gian, mà sau này chúng ta gọi là “Tiền” để mọi người có thể trao đổi với nhau, làm đơn giản hóa vấn đề. Để giải quyết sự phức tạp này thì chúng ta cần một loại hàng hóa mà ai cũng chấp nhận, ai cũng cần, ví dụ như vàng.
Ai cũng thấy giá trị, ai cũng sẵn sàng sở hữu vàng. Thì đó là một loại hàng hóa mà người ta có thể dùng để trao đổi với nhau, nghĩa là nó trở thành Tiền. Không chỉ vàng đâu các cháu, mà trong quá khứ, con người ta rất sáng tạo, có nhiều thứ hàng hóa thay cho Tiền, làm vật trao đổi. Chẳng hạn như là thuốc lá, muối, đường, vỏ sò hoặc là những chuỗi hạt. Thì những cái vật này nó trở thành hàng hóa trung gian và mọi người đã dùng nó giống như Tiền.
Nếu ai cũng chấp nhận giá trị của món hàng hóa đó, thì nó thành một phương tiện trao đổi trung gian và nó làm cho việc trao đổi hàng hóa trở nên dễ dàng. Tiền đã xuất hiện như vậy. Từ cái nhu cầu trao đổi hàng hóa lẫn nhau, thì phải có một phương tiện trung gian để làm cái việc trao đổi trở nên dễ dàng hơn.
Tiền có 5 đặc tính quan trọng:
1. Tiền có thể phân nhỏ ra được
Theo đặc tính quan trọng này, thì trứng không thể thành Tiền được vì đơn vị nhỏ nhất đã là trứng rồi, không thể phân nhỏ ra được nữa.
2. Tiền có thể cầm, mang đi được
Theo dặc tính này, thì con bò không thể thành Tiền được, không thể cầm, mang đi được và Tiền mà không thể cầm đi được thì làm sao để trao đổi. Thì như vậy, những cái gì không thể cầm mang đi được, khó có thể trở thành tiền.
3. Tiền phải có độ bền theo thời gian
Bởi vì nó là một cái vật người ta dùng rất là nhiều, nên nó phải bền. Theo nghĩa này, thì trứng không thể nào là Tiền được vì trứng rất dễ bị hư, bị vỡ.
4. Tiền phải dễ nhận biết
Nhìn vào là biết ngay là Tiền, biết ngay cái giá trị của nó là bao nhiêu.
5. Tiền phải hiếm
Không phải ai cũng làm ra Tiền được, không phải muốn có bao nhiêu Tiền là có. Ví dụ như kim cương, có thể làm một loại Tiền, bởi vì nó hiếm. Những thứ trước đây, như là thuốc lá, muối, đường, vỏ sò, nó phải hiếm, đạt tới cái mức độ hiếm, thì người ta mới dùng nó làm Tiền được. Chứ nếu ai cũng có thể kiếm ra nó một cách dễ dàng thì không thể trở thành Tiền. Và cái hàng hóa mà hầu như nước nào cũng dùng nó như Tiền, đó là vàng. Bởi vì, nó thỏa mãn được 5 đặc tính mà chúng ta đã nói, đặc biệt là nó hiếm.
Theo thời gian, thì Tiền có hai loại chính: Tiền xu và Tiền giấy. Nó đảm bảo được 5 đặc tính quan trọng.
Chú tóm tắt lại bài học ngày hôm nay là đầu tiên con người ta dùng hệ thống trao đổi hàng hóa với nhau. Nhưng khi trao đổi như vậy, nó sẽ xảy ra những cái vấn đề khó khăn.
Thứ nhất: những nhu cầu phải cùng lúc
Thứ hai: rất nhiều người, rất nhiều hàng hóa nó tạo ra sự phức tạp trong trao đổi.
Dẫn đến người ta cần có một thứ hàng hóa mà ai cũng chấp nhận, cầm đi trao đổi hàng hóa. Tiền nó ra đời như vậy. Tiền nằm ở nhiều dạng khác nhau: thuốc lá, muối, đường, hạt chuỗi, vỏ sỏ, và phổ biến nhất là vàng. Hiện nay, thì Tiền là Tiền xu và Tiền giấy. Ngoài ra, còn có rất nhiều loại Tiền, trong đó, phổ biến trên thế giới, các nước văn mình là “Tiền tín dụng”.
Rất nhiều vấn đề để nói về Tiền từ góc độ của nền kinh tế. Chẳng hạn như, việc in Tiền, việc quản lý Tiền và làm sao để quản lý lạm phát, tức là không làm cho Tiền mất giá. Đến cái cấp độ của cá nhân chúng ta, làm sao để kiếm được Tiền, tiết kiệm được Tiền để chúng ta đầu tư Tiền.
Thân ái,
Lâm Minh Chánh/ Chú Ba Tài Chính
Bài viết được tôi chia sẻ trên trang
